[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.W miarę rozwoju gospodarczego mnożyły sięspecjalizacje zawodowe i zmieniały sposoby uzyskiwania kwalifikacji zawodowych.We współczesnychspołeczeństwach przemysłowych listy zawodów zawierają tysiące pozycji.Klasyfikacje i skale zawodówJest rzeczą oczywistą, że wobec ogromnej liczby różnorodnych zawodów istniejących współcześniepojedyncze zawody nie mogą być ani użytecznym narzędziem, ani przedmiotem badań socjologicznych.Abytakimi się stały, muszą zostać połączone w szersze kategorie.Innymi słowy, niezbędna jest ich klasyfikacja.W Polsce pierwsza nowoczesna klasyfikacja zawodów, znana jako Społeczna Klasyfikacja Zawodów(określana skrótem SKZ), została opracowana w 1978 roku (Pohoski, Słomczyński 1978).Jest w niejdwanaście ogólnych kategorii zawodowych, w niektórych badaniach łączonych w jeszcze szersze kategorie(patrz: ramka na następnej stronie).Stworzenie klasyfikacji zawodów miało dla soqologii dodatkowe znaczenie praktyczne, albowiempozwalało na ujednolicenie kategoryzowania zawodów w różnych badaniach socjologicznych, a tym samymumożliwiało porównywanie wyników tych badań.Zmiany zachodzące po 1989 roku w gospodarce polskiej i na rynku pracy skłoniły niektórych badaczydo modyfikacji SKZ.W latach dzie- 292 Część czwarta.Podziały społeczneKlasyfikację zawodów jeden z jej twórców charakteryzuje w następujący sposób: Zgrupowano 367 zawodów lubwąskich kategorii zawodowych wydzielonych w tej klasyfikacji przy użyciu następujących kryteriów: rodzajwykonywanych czynności, podział pracy na fizyczną i umysłową, poziom kwalifikacji wymagany dowykonywania zawodu, funkcja w organizacji pracy (stanowisko), rodzaj zakładu pracy, w jakim wykonywanyjest zawód (gospodarka uspołeczniona i nieuspołeczniona), stosunek do środków produkcji (pracownicynajemni, samodzielni i pracujący w rodzinnym warsztacie pracy).Na podstawie tych kryteriów wyodrębniliśmy12 szerokich kategorii społeczno--zawodowych [.]: specjalistów technicznych i nietechnicznych (1);kierowników (2); techników i wyspecjalizowanych pracowników administracyjno-biurowych (3); pozostałychpracowników umysłowych (4); pracowników fizyczno-umysłowych (5); właścicieli zakładów wytwórczych iusługowych (6); majstrów i brygadzistów (7); wykwalifikowanych pracowników fizycznych (8);półwykwalifikowanych pracowników fizycznych (9); niewykwalifikowanych pracowników fizycznych (10);rolników indywidualnych (11); najemnych pracowników fizycznych w rolnictwie (12)" (Pohoski 1983; Pohoski1995: 347).więćdziesiątych powstała nowa Polska Socjologiczna Klasyfikacja Zawodów (określana skrótem PSKZ)(Sawiński, Domański 1996).Zmiany w stosunku do SKZ polegały na nieznacznym zredukowaniu liczbyjednostek najniższego szczebla oraz uwzględnieniu nowych zawodów, które w latach dziewięćdziesiątychpojawiły się na rynku pracy.Są to zawody związane ze sferą biznesu oraz usług finansowych(bankowością, rynkiem papierów wartościowych) i osobistych (bezpieczeństwem publicznym, rozrywką,wypoczynkiem) (Słomczyński, Domański 1998:133).Nowa skala ma czternaście najogólniejszych kategoriizawodowych.Obecnie polscy socjolodzy korzystają z obu tych skal.Oprócz klasyfikacji zawodów w poszczególnych krajach, istnieje także Międzynarodowa KlasyfikacjaZawodów (określana skrótem ISCO-88), w której jest dziesięć najogólniejszych kategorii (PGSS 1993: 233).Klasyfikacje zawodów dostarczają podstawy dla konstruowania skal zawodów.W Polsce opracowanotrzy takie skale: 1) skalę wedle złożoności pracy (ogólnej złożoności, złożoności pracy z ludzmi, zprzedmiotami i symbolami); 2) skalę wedle kryterium prestiżu; 3) skalę wedle kryterium pozycji społeczno-ekonomicznej (Słomczyński, Kacprowicz 1979).Skale te pozwalają na kontrolę poprawności klasyfikacji zawodów.Jednak ich podstawowe znaczeniepolega na tym, że dostarczają narzędzia do poznania hierarchicznego usytuowania w przestrzenispołecznej przedstawicieli poszczególnych kategorii zawodowych, czyli cech ich położenia społecznego.Stwierdzenie zbieżności bądz rozbieżności usytuowania na poszczególnych skalach prowadzi do pytań ospołeczne przyczyny i skutki zbieżności i rozbieżności cech położenia społecznego.Również do pytania o to,która z tych sytuacji bardziej przybliża dane społeczeństwo do wzoru społeczeństwa merytokratycznegoo łatwych do przekraczania granicach między warstwami. Rozdział XII.Zróżnicowanie społeczne i ruchliwość społeczna 293W badaniach uwarstwienia społecznego, w których za jego wskaznik przyjmuje się zróżnicowaniespołeczno-zawodowe, wykorzystywane są najczęściej skale prestiżu zawodów.Socjolodzy posługują sięzarówno skalami prestiżu skonstruowanymi w poszczególnych krajach, jak i Międzynarodową StandardowąSkalą Prestiżu Zawodów, opartą na Międzynarodowej Klasyfikacji Zawodów (Domański 1981: 125).Taostatnia skala jest przydatna zwłaszcza w międzynarodowych badaniach porównawczych.Niektórzy badacze są skłonni sądzić, że zróżnicowanie zawodowe określa cały system nierównościw społeczeństwie przemysłowym, a w każdym razie będzie go określać w przyszłości (Domański 1985:38).Tymczasem wiele badań wskazuje, że istnieje umiarkowana zależność między zawodem adochodem.Na rozluznienie związku między zawodem a dochodem wpływają trzy podstawowe czynniki.Pierwszym jest płeć.Kobiety zarabiają średnio 80 procent tego, co w tych samych zawodach zarabiająmężczyzni.Drugim jest sektor gospodarki.Nawet personel administracyjno-biurowy zarabia inaczej wprzemyśle, inaczej w administracji państwowej.Trzecim - wielkość zakładu pracy.Zazwyczaj wwielkich zakładach pracy zarabia się więcej niż w małych (Słomczyński, Domański 1998: 135).Te dwaostatnie czynniki sprawiają, że jedno ze zródeł nierówności społecznych mierzonych wysokością dochoduwidzi się w segmentacji rynku pracy (Domański 1987).Prestiż zawoduNa pierwszy rzut oka prestiż wydaje się cechą subiektywną, niemożliwą do zmierzenia.Ludzie tak bardzoi pod tak wieloma względami różnią się między sobą, a oceniani są tak rozmaicie i wedle własnegouznania oceniających, że trudno jest wyobrazić sobie przełożenie tych rozmaitych subiektywnych ocen naobiektywne, ilościowe miary.Aby wykazać, że jest to możliwe, należy w pierwszym rzędzie podkreślić, że badaczy interesujezróżnicowanie społeczne na poziomie makrospołecznym, na którym w grę wchodzi nie prestiż osób, alezawodów
[ Pobierz całość w formacie PDF ]