[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Te konfliktowe stosunki pozwalają dostrzec rozłącznośćobszarów.Koncepcja rozbieżności obszarów stanowi podstawę mego ogólnegoteoretycznego podejścia do analizy nowoczesnego społeczeństwa.Celowebędzie zatem zdefiniowanie w tym miejscu swoistych terminów, służącychwyróżnieniu systemów społeczno-technicznych, społeczno-ekonomicznych ispołeczno-politycznych.Industrializm polega na zastosowaniu energii i maszyn do masowej produkcjitowarów.Zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i Związku Radzieckim -jakkolwiek różnią się one pod innymi względami - mamy do czynienia zespołeczeństwami technicznymi i przemysłowymi.W okresie postindustrialnym następuje przesunięcie zatrudnienia od wytwarzania do usług (zwłaszcza usługprofesjonalnych), a także koncentracja badań teoretycznych na zagadnieniachinnowacyjności oraz polityki gospodarczej.Z analogicznych względów zarównow Stanach, jak i w ZSRR ukształtować się mogą społeczeństwa postindust-rialne.Kapitalizm jest systemem ekonomiczno-kulturowym, którego gospodarkaopiera się na instytucji własności, kultura zaś na stosunkach wymiany - kupna isprzedaży - przenikających całe niemal społeczeństwo.Demokracja natomiastjest systemem społeczno-politycznym legitymizowanym przez zgodęrządzonych w sytuacji, gdy mają oni zapewnione podstawowe swobody, a scenapolityczna dostępna jest różnym zwalczającym się ugrupowaniom.Aczkolwiek kapitalizm i demokracja zrodziły się jednocześnie i znajdowaływspólne uzasadnienie w filozofii liberalizmu, ich nierozerwalny związek nie jestani teoretyczną, ani praktyczną koniecznością.W nowoczesnym społeczeństwieporządek polityczny staje się coraz bardziej autonomiczny, a zarządzaniegospodarką czy też demokratyczne planowanie stają się coraz mniej zależne odkapitalizmu.Komunizm radziecki, dla którego trafniejszą nazwą byłby biurokratycznykolektywizm, jest społeczeństwem kierowanym przez państwo, które zapośrednictwem jednej instytucji (partii) usiłuje zespolić wszystkie obszary - odpolityki po gospodarkę i kulturę -w jeden podległy jej monolit.Kwestią otwartąpozostaje pytanie, czy partia zdoła utrzymać pełną kontrolę nad coraz bardziejróżnicującym się społeczeństwem, nie poszerzając udziału elit w podejmowaniudecyzji.Odróżnienia te są niezbędne z dwóch powodów.Po pierwsze wskazują, iżproblem przejścia od społeczeństwa przemysłowego do postindustrialnego orazod kapitalizmu do socjalizmu - czyli biurokratycznego kolektywizmu - to dwieróżne kwestie ze względu na przemiany zachodzące wzdłuż dwóch różnych osi.Społeczeństwo postindustrialne skupia się na technice, na rodzaju pracy, jakąludzie wykonują (względne kurczenie się klasy robotniczej ma swojekonsekwencje polityczne) i na organizacji wiedzy.Pytanie, czy systemkapitalistyczny czy socjalistyczny, kapitalistyczny czy biurokratyczno-kolek-tywistyczny, dotyczy sposobu zarządzania gospodarką oraz etosuspołeczeństwa.Po drugie - sprzeczności kapitalizmu, o których mowa w tejksiążce, dotyczą rozbieżności pomiędzy rodzajem organizacji i normamiwymaganymi w dziedzinie gospodarki oraz normami samorealizacji,odgrywającymi podstawową rolę w kulturze.Te dwa obszary, które historyczniezłączone wytworzyły jedną, zgodną z programem purytań-skim strukturęosobowości, obecnie są rozłączne.Zasady, na których oparta jest gospodarka i kultura, popychają ludzi w przeciwnych kierunkach.Sprzeczności te ujawniłysię przede wszystkim w Ameryce i Europie Zachodniej.Nie jest bynajmniejrzeczą jasną, czy system komunistyczny ze swym pędem ku wydajności isamorealizacji nie jest również na nie narażony.Musimy czekać, aż (i czy wogóle) w ZSRR powstanie społeczeństwo konsumpcyjne.Tymczasem z punktuwidzenia maoistowskich Chin Rosjanie już są wyklęci.Przechodząc od naszych analitycznych rozróżnień do historii społecznej,śledzić możemy to rozchodzenie się struktury społecznej i kultury wuderzających przemianach postaw moralnych.Zasadnicze założenie nowożytności, obecne w cywilizacji zachodniej od XVIw., polega na tym, że podstawową jednostką społeczną nie jest grupa - cech,plemię czy miasto - lecz osoba.Zachodnim ideałem był autonomiczny człowiek,który samookreślając się osiągnął wolność.Z akceptacją ideału nowegoczłowieka" wiązało się odrzucenie wszelkich instytucji (zaskakujący wynikreformacji, która za podstawę ocen przyjęła sumienie jednostki), poszerzaniegranic geograficznych i społecznych, chęć i rosnące możliwościpodporządkowania natury i - w stopniu w jakim to możliwe - kształtowaniasamego siebie, a nawet wypieranie się własnych korzeni, by całkowicieprzekształcić swą osobowość.Liczyć zaczynała się nie przeszłość, leczprzyszłość.Wszystko to znajduje dwojaki wyraz.W gospodarce pojawia się mieszczanin-przedsiębiorca
[ Pobierz całość w formacie PDF ]