[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Jak wynika z omówionego wyżej przykładu, niektóre podstawy słowotwórcze dadzą się podzielić na mniejsze cząstki, w ich skład bowiem wchodzą formanty podstawowych wobec nich wyrazów, np.:38wół — wol-owy — (wol-ow)-inarobić — rob-ota — (rob-ot)-nik — (rob-ot-nicz)-yOprócz rdzenia do najmniejszych niepodzielnych cząstek słowotwórczych zaliczamy przyrostki i przedrostki.Przyrostki i przedrostki mogą wystąpić w funkcji formantów (jak w wyrazach: woł-owy, wy-rzucać) lub też wchodzić w skład podstawy słowotwórczej (jak w wyrazach: wolow--ina, wyrzut-nid).Rdzeń może być podstawą słowotwórczą (np.rob-ota) lub też stanowić jeden z jej elementów składowych (np.robot-nik).Ten sam rdzeń może występować w nieco różnych postaciach, np.wól: wól, rzuć: rzut, chodź: chód: chód.Takie odmienne postaci rdzenia nazywamy rdzeniami obocznymi.Oboczności rdzenia polegają na wymianach samogłosek i spółgłosek.Wyrazy złożoneWyrazy pochodne, które powstały od dwóch wyrazów podstawowych i zawierają dwie podstawy słowotwórcze, nazywamy wyrazami złożonymi.Wyrazy złożone mają różną budowę.Niektóre z nich, np.prostokąt, grzybobranie, samolot, lamiglówka, wyrwidąb, rzezimieszek, liczykrupa, charakteryzują się tym, że obie podstawy są połączone za pomocą cząstki -o- lub -i- (-y-).Takie wyrazy nazywami złożeniami.Inna jest budowa wyrazów złożonych typu Białystok, rzeczpospolita, dobranoc, wiarygodny, karygodny.Tutaj jeden z członów — bialy, pospolita, dobra, wiary, kary —jest zależny składniowo od drugiego, z którym łączy się w związek zgody (np.Białystok} lub rządu (np.wiarygodny}.Związek ten uwydatniają pytania, które możemy postawić w stosunku do członu podrzędnego, np.dobranoc — noc (jaka?) dobra (związek zgody), wiarygodny — godny (czego?) wiary (związek rządu).Tego typu wyrazy nazywamy zrostami.Do wyrazów złożonych zaliczamy także tzw.zestawienia, czyli połączenia dwóch wyrazów pisanych oddzielnie, które są nazwą jednego przedmiotu, np.Stare Miasto, Biała Podlaska, Zielona Góra, wieczne pióro.Pod względem składniowym zestawienia są podobne do zrostów, natomiast różnią się od nich poza odmienną pisownią także tym, że człony zestawień zachowują odrębne akcenty, np.Biała Podlaska.39SkrótowceCoraz bardziej rozpowszechniającą się formą tworzenia nowych wyrazów są tzw.skrótowce, czyli wyrazy powstałe ze skrótów wyrazowych, np.pekao (PKO — Powszechna Kasa Oszczędności), azetes (AZS — Akademicki Związek Sportowy), zethape (ZHP — Związek Harcerstwa Polskiego).Skrótowce tworzy się przede wszystkim ze skrótów nazw instytucji, urzędów, przedsiębiorstw i organizacji, np.pekape (PKP — Polskie Koleje Państwowe), Pafawag — Państwowa Fabryka Wagonów.Niekiedy jednak skrótowce powstają od skrótów wyrazów pospolitych, np.żelbet od żelazobeton, rkm (wym.erkaem) od ręczny karabin maszynowy.Szerzeniu się skrótowców sprzyja dążenie do możliwie zwięzłego wypowiadania się.Ze względu na budowę dzielimy skrótowce na literowce, głoskowce, grupowce (zwane też sylabowcami) i skrótowce mieszane.lLiterowce — to skrótowce, które powstają przez kolejne wymawianie nazw liter skrótu, np.PKO —pekao, PKZ (Pracownie Konserwacji Zabytków) — pekazet, ONZ (Organizacja Narodów Zjednoczonych) — oenzet.Charakterystyczną cechą tych skrótowców jest to, że mają akcent na ostatniej sylabie.llGłoskowce — to skrótowce, które powstają przez kolejne wymawianie głosek oznaczonych przez litery skrótu, np.ZAiKS (Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych) — zaiks, PAN (Polska Akademia Nauk) — pan, ZUS (Zakład Ubezpieczeń Społecznych) — zus
[ Pobierz całość w formacie PDF ]