[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Metafizyczne podłoże Wielkiej Teorii miało u Platona postać szczególną, mianowicieidealistyczną.Według niego, prawdziwe piękno było tylko w ideach wiecznych, byłoponadzmysłowe;jednakże człowiek może i powinien do niego sięgać.Od Platona począwszy były dwie metafizykipiękna: jedna widząca czyste piękno w kosmosie, realnym świecie, druga widząca je w ideach(locus dassicus: Plato, Conviv., 210^211).Ta druga miała znów dwie wersje: sam Platondoskonałe piękno idei przeciwstawiał niedoskonałemu pięknu zmysłowemu, a Plotyn piękno ideimiał za wzór, archetyp zmysłowego, w którym widział przynajmniej odblask doskonałegopiękna.Metafizyczna koncepcja doskonałego piękna bywała koncepcjąteologiczną.Była nią już poniekąd w Grecji, a tym bardziej w chrześcijaństwie. Bóg jestprzyczyną wszystkiego, co piękne , powie Klemens z Aleksandrii (Stromata, 5).Inny ojciecKościoła, Atanazy {Oratio contra gentes, 34) pisze: Stworzenia jak słowa księgi wskazują naStwórcę .Dlatego świat jest piękny, że jest dziełem Boga.Pózniej, u pisarzy średniowiecza,piękno z właściwości dzieł bożych stanie się też atrybutem samego Boga. Bóg jest wieczystympięknem (aeterna pulchritudo), napisze w dobie Karolingów Alkuin (Albini de rhetorica, 46).Uszczytu scholastyki Uiryk ze Strasburga {De pulchro, 75): Bóg jest nie tylko doskonale piękny ijest najwyższym stopniem piękna,.ale jest też przyczyną sprawczą, wzorcową i celowąwszelkiego stworzonego piękna .(Co prawda współczesny mu Robert Grosseteste wyjaśniał, żegdy się mówi o Bogu, że jest piękny, to znaczy, że jest przyczyną wszelkiego stworzonegopiękna.) W świecie nie ma piękna poza Bogiem ; tak w XII wieku mówili wiktorianie(Achardus, De Trinitate, I 5).Wszystko w świecie jest piękne, bo wszystko przez Bogaustanowione - tak w następnym stuleciu pisał Guibert z Nogent (De vi f a.M/O, 2).Tezyteologiczne stanowiły jedynie część średniowiecznych wypowiedzi o pięknie, jednakże część takistotną, iż wyróżniającą średniowieczny okres Wielkiej Teorii.Teologiczna metafizyka nie znikła z teorii piękna także w dobie Odrodzenia.Mikołaj Kuzańczykpisał (De visione Dei, VI.l): Twoje, Panie, oblicze jest absolutnym pięknem, dzięki któremu istnieją wszelkie kształtypiękna .A Michał Anioł (w wierszu CIX do Cavaleriego): Piękny ludzki kształt kochamdlatego, że jest Boga odbiciem .Palladio {Iquatro libri, IVc.2) zalecał w architekturze kształtkoła, bo nadaje się najlepiej do uzmysłowienia jedności, nieskończoności, jednokształtności isprawiedliwości Boga .Jego koncepcja piękna (jak najbardziej zgodna z Wielką Teorią) łączyłasię z jego koncepcją religijną, miała w niej swe podłoże.Inna rzecz, że Wielka Teoria mogławystępować i występowała również bez religijnego, teologicznego i metafizycznego podłoża.D.Teza obiektywizmu.Ci, którzy zapoczątkowali tę teorię piękna - pitagorejczycy.Platon,Arystoteles - zakładali, że jest ono obiektywną cechą rzeczy pięknych i że pewne proporcje iukładysą piękne same przez się, a nie dlatego, że odpowiadają widzowi i słuchaczowi.Można było byćobiektywistą w estetyce, nie godząc się na Wielką Teorię, ale nie można było godzić się na niąnie będąc obiektywistą.Nie można też było uznać jej stojąc na stanowisku relatywizmu: skoro opięknie rzeczy stanowi układ części, to nie może być prawdą, by sama rzecz pod jednymwzględem była, a pod innym nie była piękna.Tak też Wielką Teorię rozumieli zarówno jejstarożytni inicjatorzy, jak pózniejsi wyznawcy.Filolaos pitagorejczyk twierdził, że harmonijna natura liczby objawia się w rzeczach boskich i ludzkich, stanowi bowiem ,.zasadę bytu .To, copiękne - pisał Platon (w wielu dialogach, szczególnie w Uczcie) -jest piękne nie ze względu nacoś innego, ale piękne zawsze i dla siebie.A Arystoteles (Rhetor., 1366 a 33): Pięknem jest to, co samo przez się jest godne wyboru .Przekonanie to utrzymało się w estetycechrześcijańskiej.Augustyn (De vera rei., XXXII.59) pisał: Przede wszystkim zapytam, czydlatego coś jest piękne, że się podoba, czy też dlatego się podoba, że jest piękne.Bez wątpieniaotrzymam odpowiedz, że dlatego się podoba, ponieważ jest piękne .Prawie dosłownie powtórzyto Tomasz {In De div.nom., c.IV.lect.10): Nie dlatego coś jest piękne, że to kochamy, lecz dlatego kochamy, że coś jest piękne .Podobnie myśleli inni scholastycy: rzeczy piękne sąessentialiter pulchra, piękno stanowi ich essentia et quidditas.A nie inaczej będzie w czasachnowych: Alberti {De re aed., VI 2) napisze, że jeśli coś jest piękne, to jest nim samo z siebie, quasi come di se stesso proprio .E.Z Wielką Teorią łączyła się też teza, że piękno jest wielkim dobrem.Wszystkie czasy były w tymzgodne.W starożytności Platon pisał (Conviv 211 D): %7łycie jest coś warte, jeśli w ogóle warte,wtedy, gdy człowiek piękno samo w sobie ogląda .Stawiał je obok prawdy i dobra, tak iż weszłodo triady naczelnych wartości ludzkich: prawda, dobro i piękno.Podobnie w czasach nowych.Petrarka mówiąc o pięknie cielesnym (forma corporis) stosował wszystkie najwyższeprzymiotniki: eximia est, egregia est, ele-gantissima est, mira est, raru est, dwa est, excellens est(De remediis Wriusque, \ 2).Nieco pózniej, w r.1431 Lorenzo Valla (De yoluptate: Opera, s.915) pisał: Kto piękna nie chwali, tego duszalub ciało jest ślepe
[ Pobierz całość w formacie PDF ]